U okvi­ru obi­lje­ža­va­nja 72 go­di­ne od for­mi­ra­nja NOU Bo­kelj­ske bri­ga­de u or­ga­ni­za­ci­ji SUB­NOR-a 1941-1945, bo­kelj­skih op­šti­na i nji­ho­vih ko­le­ga iz Tre­bi­nja, u et­no re­sto­ra­nu „Ben­diš” na Gra­bu pred­sta­vljena je knji­ga „Zlo­či­ni Ne­za­vi­sne dr­ža­ve Hr­vat­ske nad Sr­bi­ma, Je­vre­ji­ma i Ro­mi­ma 1941-1945. go­di­ne u Dru­gom svjet­skom ra­tu na pro­sto­ru Her­ce­go­vi­ne” i zbor­ni­k „Ja­se­no­vac - ge­no­cid i zlo­či­ni NDH nad Sr­bi­ma, Je­vre­ji­ma i Ro­mi­ma u Dru­gom svjet­skom ra­tu” ko­je su na­sta­le na osno­vu ra­do­va na okru­glim sto­lo­vi­ma odr­ža­nim u Tre­bi­nju 2013. i Ba­njoj Lu­ci i Do­njoj Gra­di­ški 2014. go­di­ne. Dvo­tom­na iz­da­nja je pri­pre­mi­lo Udru­že­nje „Ja­se­no­vac-Do­nja Gra­di­na” iz Ba­nja Lu­ke či­ji je član i pro­mo­ter pro­fe­sor Slav­ko Ša­nje­vić, pred­sjed­nik SUB­NO­R-a Tre­bi­nje i pot­pred­sjed­nik Bo­rač­ke ogra­ni­za­ci­je Re­pu­bli­ke Srp­ske.
Na­slo­vi­ma su ob­u­hva­će­na 53 iz­la­ga­nja, a u zbor­ni­ci­ma se na­la­ze na­uč­na i pu­bli­ci­stič­ka sa­op­šte­nja i auten­tič­na svje­do­če­nja ma­lo­broj­nih još ži­vih lo­go­ra­ša i uop­šte stra­dal­ni­ka u NDH.
- Ob­ja­vlji­va­njem ovih zbor­ni­ka cilj je da upo­zna­mo jav­nost sa ge­no­cid­nim zlo­či­ni­ma ko­ji su iz­vr­še­ni u NDH nad Sr­bi­ma, Je­vre­ji­ma i Ro­mi­ma. U zbor­ni­ci­ma se ob­ja­vlju­ju pri­lo­zi na­uč­ni­ka iz vi­še ze­ma­lja: Ru­si­je, Ve­li­ke Bri­ta­ni­je, Izra­e­la, Ita­li­je, Hr­vat­ske, Sr­bi­je, BiH... Ob­ra­đe­na te­ma­ti­ka po­sve­će­na je ne sa­mo ja­se­no­vač­kom lo­go­ru već i dru­gim stra­ti­šti­ma u NDH, pre­po­zna­tlji­vim pri­je sve­ga po to­me što su na ba­zi vjer­ske i ra­sne ne­to­le­ran­ci­je, od­no­sno stva­ra­nja et­nič­ki i vjer­ski či­ste hr­vat­ske dr­ža­ve, nji­ho­vi stra­da­li bi­li pr­ven­stve­no pra­vo­slav­ni Sr­bi, za­tim Je­vre­ji i Ro­mi. Stra­dal­ni­ci su bi­li oba po­la i svih uz­ra­sta. U Dru­gom svjet­skom ra­tu NDH je je­di­na ima­la si­stem­ski or­ga­ni­zo­van dje­či­ji kon­cen­tra­ci­o­ni lo­gor. Me­đu za­to­če­ni­ci­ma je bi­lo i katolika Hr­va­ta i Mu­sli­ma­na, i svih onih ko­ji se ni­je­su sla­ga­li sa po­li­ti­kom NDH – ka­zao je Ša­nje­vić. On je do­dao da su u ovim knji­ga­ma da­ta ana­li­tič­ka sa­op­šte­nja, pot­kri­je­plje­na neo­bo­ri­vim i pro­vje­re­nim po­da­ci­ma, kao i svje­do­če­njem pre­ži­vje­lih i ne­po­sred­nih svje­do­ka zlo­či­na.
-Za sve te zlo­či­ne od­go­vor­na je NDH, ko­ja ih je po­či­ni­la u sa­rad­nji sa fa­ši­stič­ko-na­ci­stič­kim po­ma­ga­či­ma, a uz po­dr­šku i po­moć Ka­to­lič­ke cr­kve. U bez­oč­noj li­kvi­da­ci­ji ne­du­žnih Sr­ba, Je­vre­ja i Ro­ma, ka­ko su na­gla­ša­va­li uče­sni­ci okru­glog sto­la, po­seb­no su se is­ti­ca­le pr­ve kom­ši­je, pri­pad­ni­ci hr­vat­skog na­ro­da i Mu­sli­ma­ni. Ge­no­cid­ni zlo­čin vr­šen je naj­če­šće nad ne­moć­nim: star­ci­ma, dje­com, trud­ni­ca­ma, pa čak i ne­ro­đe­nom dje­com. Ovi zbor­ni­ci i tek­sto­vi u nji­ma svje­do­če­nja su do­sto­jan spo­me­nik u ne­za­la­znom lo­go­su ka­kav do­li­ku­je ovom re­gi­o­nu za­ni­mlji­ve an­tro­po­lo­gi­je, oskud­ne ge­o­gra­fi­je, a su­ro­ve isto­ri­je hra­brih i ple­me­ni­tih lju­di. Ubi­je­đen sam da će i ovi na­slo­vi ob­ja­vlje­ni na srp­skom i en­gle­skom je­zi­ku po­mo­ći da se ra­svi­je­tle i osvi­je­tle te tam­ne stra­ne na­še pro­šlo­sti. Uz hri­šćan­sku i sva­ku dru­gu oba­ve­zu nas po­to­ma­ka, ovo vri­je­me zah­ti­je­va tra­že­nje tra­sa za pu­te­ve ra­zu­ma, po­što­va­nja i lju­ba­vi za sve, a taj put do lju­ba­vi je­di­no mo­že da tra­si­ra isti­na, a mi smo je pre­ćut­ki­va­li, do­ka­ze bri­sa­li, mi­sle­ći da će vri­je­me sa­kri­ti bo­li i da će ra­ne za­ra­sti. Vri­je­me je­ste pro­la­zi­lo, ali ra­ne ni­je­su za­ra­sta­le, a isti­na se ni­je mo­gla sa­kri­ti. Sve to ni­je bi­lo do­volj­no da se uklo­ni kri­vi­ca krv­ni­ka ko­ja du­bo­ka osta­je ure­za­na u svi­je­sti i ko­lek­tiv­nom pam­će­nju na­ro­da žr­tve - za­klju­čio je Ša­nje­vić.
O pred­sta­vlje­nim na­slo­vi­ma go­vo­ri­li su i Go­ran Vu­ko­je iz Tre­bi­nja i Mi­ha­i­lo Ki­li­bar­da iz Her­ceg No­vog. U ime or­ga­ni­za­to­ra pro­mo­ci­je na Zup­ci­ma Slav­ko Ša­nje­vić je uru­čio knji­ge za bi­bli­o­te­ke Her­ceg No­vog, Ko­to­ra i Tiv­ta sa ci­ljem i že­ljom da bi za­in­te­re­so­va­ni či­ta­o­ci mo­gli da sa­zna­ju isti­nu o ge­no­ci­du ko­ji se de­sio u NDH u Dru­gom svjet­skom ra­tu.
Z. Ša­ko­tić